Μυρτιά

Μυρτιά

Η Μυρτιά συναντάται περίπου 16 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο στον ομώνυμο νομό της Κρήτης.
Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 365 μ. από τη θάλασσα. Συνορεύει με το το Δήμο Επισκοπής και το Δήμο Ηρακλείου, τους Αστρακούς, τις Αγιές Παρασκιές, τα Πεζά και τους Κουνάβους. Έχει πληθυσμό 560 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011.
Το χωριό μετονομάστηκε σε «Μυρτιά». Παλιότερα ονομαζόταν «Βαρβάροι».
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το πώς πήρε το όνομά του.
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Σαρακηνούς πειρατές το 961 μ.Χ., εγκαταστάθηκαν στο χωριό στρατιώτες του αυτοκράτορα που δεν ήταν Έλληνες, ήταν βάρβαροι. Έτσι πήρε το όνομα Βαρβάροι.
Άλλοι λένε ότι το χωριό ήταν ορμητήριο βάρβαρων πειρατών, οι οποίοι λήστευαν τους περαστικούς και αυτοί ονόμασαν την περιοχή Βαρβάροι.


Σύμφωνα όμως με ενετικά στοιχεία, πιστεύεται ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στον πρώτο κάτοικό του, που ήταν ο Ενετός Φεουδάρχης Βarbaro.
Τέλος υπάρχει και η άποψη του Καζαντζάκη, που στο έργο του «Αναφορά στο Γκρέκο» μας λέει ότι η ονομασία Βαρβάροι προέρχεται από όσους απόμειναν μετά τη σφαγή τους από τους στρατιώτες του Νικηφόρου Φωκά (Άραβες, Σαρακηνοί), οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε μερικά χωριά της περιοχής, μεταξύ αυτών και στους Βαρβάρους. Ο ίδιος δήλωνε με περηφάνια πως στο αίμα του κυλά αίμα κουρσάρων! Οι κουρσάροι ήταν άνθρωποι περήφανοι, πεισματάρηδες, λιγομίλητοι, λιγόφαγοι και μονόχνωτοι, σύμφωνα με τον Καζαντζάκη.
Το χωριό αναφέρεται σε έγγραφο του 1206, καθώς και σε συμβόλαιο του 1271, σαν φέουδο κάποιου φεουδάρχη Maripero το 1369.
Επίσης ως Varvarus το 1577 από τον Barozzi, και στον «Καστροφύλακα» ως Varvarus το 1583 με 106 κατοίκους.
Έτσι το αναφέρουν και οι Τούρκοι στην απογραφή του 1671 με 36 χαράτσια, ενώ στην απογραφή του 1881 αναφέρεται ως Βαρβάροι με 211 κατοίκους από τούς οποίους 153 ήταν Χριστιανοί και 58 Μωαμεθανοί. Στην απογραφή του 1961 αναφέρεται λανθασμένα Βάρβαρον.
Στο χωριό δεν υπάρχουν ερείπια ενετικών κτισμάτων, ωστόσο οι κάτοικοι λένε πως οι ενετοί χρησιμοποιούσαν τους χωριανούς στο Ηράκλειο, για την κατασκευή των ενετικών τειχών.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι υπέφεραν πολύ, κυρίως γιατί δεχόταν επιδρομές από τους Τούρκους που έμεναν στο διπλανό χωριό, στους Αστρακούς.
Στην επανάσταση κατά των Τούρκων, για να προστατευτούν έφευγαν και πήγαιναν στο Λασίθι ή στο Μοχό.
Σύμφωνα με την παράδοση, στη γιορτή του Αη-Γιάννη στις 7 του Γενάρη, μεγάλη ομάδα Τούρκων αποφάσισε να επιτεθεί στο χωριό. Οι κάτοικοι ήταν άοπλοι. Διέθεταν μόνο 12 όπλα. Ωστόσο επιστράτευσαν τις δυνάμεις τους και ό,τι αυτοσχέδιο όπλο μπορούσαν και συγκεντρώθηκαν σ'' ένα ύψωμα. Φτάνοντας οι Τούρκοι είδαν πάνω στο ύψωμα τους κατοίκους και νόμισαν ότι ήταν πάρα πολλοί. Έτσι φοβήθηκαν κι έφυγαν. Οι κάτοικοι απέδωσαν αυτό το γεγονός στον Αη-Γιάννη και το θεώρησαν θαύμα.
Στη Γερμανική κατοχή οι κάτοικοι οργάνωσαν σαμποτάζ εναντίον των Γερμανών και συμμετείχαν στη Μάχη της Κρήτης.
Στο χωριό υπάρχουν πολλές εκκλησίες. Είναι η Μεταμόρφωση του Σωτήρα, περίπου 100 χρόνων, η Παναγία (Ευαγγελισμός) που η παράδοση λέει πως χτίστηκε σε 40 μέρες, προθεσμία που είχε καθοριστεί από τους Τούρκους, ο Άγιος Αντώνιος, τα Γενέθλια της Θεοτόκου που είναι και ο πολιούχος του χωριού.
Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία. Καλλιεργούν το αμπέλι και την ελιά.
Το στολίδι του χωριού είναι το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο ίδρυσε ο σκηνογράφος Γιώργος Ανεμογιάννης, καθώς και το κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, που ίδρυσε ο Δήμος σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και τους Συνδέσμους Φιλολόγων Κρήτης.
Τα ονόματα των δρόμων της Μυρτιάς έχουν ως σημεία αναφοράς τα παρακάτω:

1. Το Νίκο Καζαντζάκη, του οποίου η καταγωγή ήταν από τη Μυρτιά (Βαρβάροι), από την πλευρά του πατέρα του, Μιχάλη, δίνοντας το όνομα του στον κεντρικό δρόμο του χωριού, καθώς και στην κεντρική πλατεία.
2. Τους ανθρώπους που έζησαν κοντά στον Νίκο Καζαντζάκη, καθώς και τα πρότυπα με τα οποία είχε κατά καιρούς ταυτιστεί.
3. Τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη.
4. Το Νικηφόρο Φωκά, ο οποίος απελευθέρωσε την Κρήτη και ίσως να ήταν και αυτός που ίδρυσε το χωριό, καθώς και στοιχεία βυζαντινής ιστορίας.
5. Τα τοπωνύμια.
6. Το σκηνογράφο Γιώργο Ανεμογιάννη, ο οποίος δημιούργησε το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη.

Διατηρήθηκαν τα υπάρχοντα ονόματα δρόμων, δοθέντα κατά καιρούς σε πρόσωπα με ιδιαίτερη προσφορά στον τόπο τους.